Wcześniejsze emerytury marynarzy i rybaków morskich

Pod koniec lat 90-tych wprowadzono w Polsce reformę systemu emerytalno - rentowego. Pomijając zmiany sposobów naliczania emerytur czy rent, środowisko marynarzy i rybaków morskich interesowało, czy zostanie zachowana możliwość wcześniejszego przechodzenia na emeryturę.

Podstawowym aktem prawnym jest ustawa z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. u. Nr 162, poz. 1118 - z późniejszymi zmianami). Ustawa ta dzieli pracowników (uprawnionych do emerytury) na trzy kategorie: (a) urodzonych przed 1 stycznia 1949 roku, (b) urodzonych przed 1 stycznia 1969 roku, oraz (c) urodzonych po 31 grudnia 1968 roku. Ponieważ osoby urodzone po 31 grudnia 1968 roku mają jeszcze sporo czasu do osiągnięcia wieku emerytalnego (dzisiaj mają maksymalnie 36 lat), najbardziej interesują nas dwie pierwsze kategorie.

Prawo do wcześniejszej emerytury wynika wprost z przepisów ustawy. Artykuł 32, ust 1 mówi: "Ubezpieczonym urodzonym przed dniem 1 stycznia 1949 rok, będącym pracownikami ... zatrudnionymi w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, przysługuje emerytura w wieku niższym niż określony w art.. 27 pkt 1. (czyli 60 lat dla kobiet i 65 lat dla mężczyzn). Jednak przy ustalaniu okresu zatrudnienia w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze nie uwzględnia się okresów pobierania "chorobowego" oraz innych okresów, w których na mocy innych przepisów pracownik został zwolniony z obowiązku wykonywania pracy (np. okres urlopu bezpłatnego). Jednak urlop wypoczynkowy jest wliczany do okresu zatrudnienia.

Takie same zasady obowiązują również pracowników urodzonych przed 1 stycznia 1969. Ustawa stwierdza (art. 46, ust 1), że prawo do emerytury na takich samych warunkach przysługują ubezpieczonym urodzonym po dniu 31 grudnia 1948 roku a przed dniem 1 stycznia 1969, jeżeli spełniają łącznie następujące warunki:

(a) nie przystąpili do otwartego funduszu emerytalnego;

(b) warunki uzyskania emerytury spełnią do dnia 31 grudnia 2006 roku;

(c) nastąpiło rozwiązanie stosunku pracy - w przypadku gdy ubezpieczony jest pracownikiem.

Jeżeli któryś z tych warunków nie był spełniony, to niestety, aby przejść na wcześniejszą emeryturę, będzie trzeba poczekać aż ukażą się przepisy o emeryturach pomostowych, które jak powszechnie wiadomo, nie mogą wyjść z fazy kolejnych projektów.

Większość marynarzy pracuje o pracodawców zagranicznych. Rodzi się pytanie, czy praca "na obcych banderach" również zaliczana jest do okresu zatrudnienia w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze. Ustawa stwierdza, że do okresów składkowych zalicza się okres zatrudnienia obywateli polskich za granicą u pracodawców zagranicznych, jeżeli w okresie tej pracy były opłacane składki na ubezpieczenie społeczne w Polsce (art. 6, ust. 2, pkt 1, lit. d)). Ponieważ jest tutaj mowa jedynie o okresach składkowych, bez zaznaczenia, czy dotyczy to również pracy w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze, istniały dotychczas wątpliwości interpretacyjne. Kres temu położył wyrok Sadu Najwyższego z 5 marca 2003 roku (sygn. II UKN 196/02) stwierdzając, że pracę za granicą w warunkach szczególnych zalicza się do okresu zatrudnienia uprawniającego pracownika do uzyskania wcześniejszej emerytury. Warunkiem jest jednak opłacanie w Polsce składek na ubezpieczenia społeczne. Okresy zatrudnienia, za które nie były opłacane składki nie będą zaliczane.

Niestety praktyka nie jest tak różowa, jak by to wyglądało. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. Nr 8, poz. 43 - z późniejszymi zmianami) stwierdza w § 2, ust 1 i 2, że okresami pracy uzasadniającymi prawo do wcześniejszej emerytury są okresy, w których praca w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze jest wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku pracy. Okresy te stwierdza zakład pracy, na podstawie posiadanej dokumentacji, w świadectwie wykonywania prac w szczególnych warunkach, wystawionym według określonego wzoru, lub w świadectwie pracy. Jeżeli warunki te nie zostaną dotrzymane, to ZUS - mając związane ręce - nie uwzględni tych okresów.

Jak z wybrnąć z tej sytuacji? Po odmowie przez ZUS zaliczenia pracy na statkach obcych bander do okresów zatrudnienia w szczególnych warunkach należy wystąpić do sądu. Dotychczasowa praktyka wykazuje, że wszystkie odwołania od odmownej decyzji ZUS zostały rozstrzygnięte na korzyść ubezpieczonych.

Naszym zdaniem sytuacja jest co najmniej "dziwna" (nie ona jedna w polskim prawie ). Ustawa i wyrok Sądu Najwyższego uznaje uprawnienia do zaliczania pracy za granicą w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze do okresów zatrudnienia uprawniających do wcześniejszego przejścia na emeryturę, a rozporządzenie uprawnień tych pozbawia. Nie mówiąc już o dodatkowej pracy dla i tak już przeciążonych sądów, jak i dolegliwościach dla ubezpieczonych. W tej sytuacji przygotowujemy wystąpienie kwestionujące przepis Rozporządzenia Rady Ministrów, jako dyskryminujący obywateli ze względu na miejsce wykonywania pracy i zawężający uprawnienia wynikające z ustawy i wyroku Sądu Najwyższego. O przebiegu tej sprawy będziemy informowali w najbliższych numerach naszego Biuletynu.

Na zakończenie, krótkie przypomnienie, jakie podstawowe warunki muszą spełniać marynarze i rybacy morscy (według cytowanego już Rozporządzenia Rady Ministrów), aby móc przejść na wcześniejszą emeryturę.

Marynarze

Pracownik, który wykonywał prace w szczególnych warunkach wymienione w wykazie A (w tym między innymi):

• prace na statkach morskich w żegludze międzynarodowej i w polskim ratownictwie okrętowym - pracownicy wpisani na listę członków załogi tych statków;
• prace na statkach żeglugi śródlądowej (pracownicy zaliczeni do personelu pływającego, z wyjątkiem zatrudnionych sezonowo);
• prace na jednostkach pływających w portach morskich i stoczniach morskich;
• prace na torach wodnych i łowiskach morskich.

Nabywa prawo do emerytury, jeżeli spełnia łącznie następujące warunki:

a) osiągnął wiek emerytalny wynoszący: 55 lat dla kobiet i 60 lat dla mężczyzn;

b) ma wymagany okres zatrudnienia (20 lat dla kobiet i 25 lat dla mężczyzn), w tym co najmniej 15 lat w szczególnych warunkach

Rybacy morscy

Pracownik, który wykonywał prace w szczególnych warunkach, wymienione w dziale IV wykazu B (w tym między innymi):

• prace rybaków morskich
• prace nurków

nabywa prawo do emerytury, jeżeli spełnia łącznie następujące warunki:

a) osiągnął wiek emerytalny wynoszący 50 lat dla kobiet i 55 lat dla mężczyzn;

b) ma wymagany okres zatrudnienia (20 lat dla kobiet i 25 lat dla mężczyzn), w tym co najmniej 10 lat wykonywał prace wymienione w dziale IV wykazu B.

Mamy nadzieję, że ta garść informacji będzie naszym czytelnikom przydatna. Po więcej szczegółów zapraszamy do naszych biur ("namiary" można znaleźć na naszej stronie adresowej). Więcej informacji można również uzyskać pocztą elektroniczną (dla członków związku) pod adresem fisheries@nms.org.pl lub biuro@nms.org.pl.

H.S.